Vanuit de details, autisme en voorspellende hersenen 2

 

Eerder heb ik de basis uitgelegd van de theorie van het voorspellende brein en de relatie met autisme: https://www.sylviastuurman.nl/blog/2022/04/autisme-en-voorspellende-hersenen-in-tekst/. Nu gaan we — letterlijk — in op de details. Autistische hersenen werken namelijk zo dat ze de wereld als het ware vanuit de details opbouwen, terwijl neurotypici andersom denken: top-down.

Hoe dat precies werkt, en wat de gevolgen daarvan zijn, probeer ik hier te laten zien.

Waarnemen als hypothese testen

Wat we hebben gezien is dat waarnemen in feite als volgt werkt:

Het brein stelt een hypothese op van wat er via je zintuigen zal binnenkomen. Stel: de hypothese is dat we een zebra zullen zien. Je brein ontleedt die hypothese naar steeds meer detail: we zullen dus een paardachtige vorm zien met strepen. Op het niveau met het meeste detail is de hypothese dat we lijnen zullen zien (de randen tussen de strepen en de omtrek) en kleuren (zwart en wit in dit geval).

Hypothese: zebra waarnemen

Je zintuigen (in dit geval je ogen) geven door wat de werkelijkheid ons te bieden heeft. Je brein vergelijkt dat met de hypothese. Dat gaat precies andersom: van onderop. Op elk niveau besluit je brein of het zo ongeveer klopt. Zo ja, dan gaat het door naar een niveau hoger; zo nee, dan wordt aan je bewustzijn doorgegeven dat er iets niet in de haak is.

De werkelijkheid in randen en kleuren

Autisme

Nog even ter herinnering: we hebben ook gezien dat autistische hersenen preciezer werken. Met andere woorden: wanneer de werkelijkheid afwijkt van de hypothese zullen autistische hersenen dat sneller als een significante afwijking classificeren, die aan het bewustzijn wordt doorgegeven.

Wanneer de lijnen afwijken van eerdere zebra’s die je hebt gezien, zullen je hersenen dus eerder geneigd zijn dat aan je bewustzijn door te geven. Je denk dan misschien: “Hé, wat is er aan de hand met die Zebra?”, en zult misschien leren dat er meerdere soorten zebra’s bestaan (afbeelding van Wikipedia).

Neurotypisch top-down waarnemen, gevolgen

Laten we hier even neurotypisch als de afwijking beschouwen, en autisme als de norm, en op die manier bekijken welke gevolgen het heeft wanneer je brein veel afwijkingen van de hypothese als niet ter zake doend terzijde leggen, zonder dat je je daarvan bewust wordt.

Het verklaart bijvoorbeeld waarom een neurotypische persoon kan blijven geloven een geweldige chauffeur te zijn in het verkeer. Alle tekenen die er op wijzen dat dat niet het geval is, worden door neurotypische hersenen weggehouden voor het bewustzijn van die persoon.

In feite komt het er op neer dat wie neurotypisch is, minder van de werkelijkheid tot zich door laat dringen. Een neurotypische persoon leeft meer op de automatische piloot, en is zich minder bewust van de wereld om hem of haar heen. Waarnemen gebeurt top-down. Vanuit de visie op de wereld worden hypothese opgesteld (onbewust), en die hypotheses worden alleen gecorrigeerd bij zeer significante afwijkingen van de werkelijkheid.

Autistisch bottom-up waarnemen, gevolgen

Met autistische hersenen komt dus veel meer van de werkelijkheid bewust bij je binnen. Die werkelijkheid komt bottom-up binnen, via de details.

Je krijgt dus een nauwkeuriger beeld van de werkelijkheid, via de details. Dat kan verwarrend zijn: een wereld opgebouwd uit een enorme hoeveelheid details.

Sommigen van ons (ik val daaronder) gaan die wereld te lijf door patronen te ontdekken, door te puzzelen, te analyseren, te denken, tot alles klopt. Temple Grandin noemt die mensen pattern thinkers. Anderen leggen er de nadruk op om alle details afzonderlijk te waarderen, en zien een wereld in exacte afbeeldingen (Temple Grandin noemt zichzelf een visual thinker). Ze onderscheidt ook nog verbal/logic thinkers: mensen die de wereld in regels vatten, in lijstjes, in beschrijvingen.

Ik denk dat we altijd een mix van die drie stijlen zijn. Hoe dan ook, iedereen die autistisch is, heeft een eigen manier van omgaan met die wereld van details.

Behalve die drie stijlen (pattern, visual, verbal/logic), zijn er meer manieren om met al die details om te gaan. Je kunt bijvoorbeeld een heel sterk associatief denker zijn (je zult dan waarschijnlijk ook ADHD-er zijn, of daar tegenaan zitten). Of je bent heel analytisch. Je bent waarschijnlijk ook heel goed in bottom-up denken: vanuit de details een geheel maken, omdat dat is wat je voortdurend doet.

Je bent bovendien iemand die buiten de gebaande paden denkt. Dat komt doordat je veel meer van de werkelijkheid tot je door laat dringen, en doordat je brein veel minder vanuit vastgeroeste ideeën waarneemt.

Autisten hebben meestal gelijk

De uitspraak dat autisten meestal gelijk hebben is dus waar, ook al is het lastig om gelijk te krijgen, doordat neurotypici zoveel van de werkelijkheid niet werkelijk waarnemen.

Zelfbeeld

Portrait de femme au col d`hermine (Olga) van WikiArt

Dat je, als je autistisch bent, zo’n gefragmenteerd zelfbeeld hebt, is dus logisch. Je neemt jezelf niet waar vanuit een vastomlijnd idee over wie je bent. In plaats daarvan neem je jezelf op elk moment waar zoals je dan bent, in die situatie.

In plaats van het autistische zelfbeeld als ‘gebrekkig’ of ‘gefragmenteerd’ te beschouwen, kun je dus met minstens zoveel recht het neurotypische zelfbeeld beschouwen als een illusie.

Het blijft misschien lastig om ermee om te gaan, maar het kan helpen als je begrijpt hoe het komt. Ik ben het langzamerhand een mooie eigenschap gaan vinden.

Het eerste deel van deze serie: Autisme en voorspellende hersenen.

Het volgende deel van deze serie: Het dubbele empathieprobleem

7 gedachten over “Vanuit de details, autisme en voorspellende hersenen 2

  1. Zo’n twintig jaar geleden had ik een hele goede connectie binding met mijn wiskunde collega maatje, Joop. We hadden een groot verschil in, wat ik nu weet, neurodiversiteit. Maar we hadden wel dezelfde passie om een goede wiskunde leraar te zijn. We kregen toen te maken met de onderwijsvernieuwing die toen ILS heette. Dat was lesgroepen vormen op basis van verschillende leerstijlen. Helaas niet uit de verf gekomen, omdat we te weinig diversiteit daarin hadden. Maar daar heb ik wel al kennis gemaakt met holisme en serialisme. We kregen kort een plaatje te zien en kregen daarna even de tijd om het na te tekenen.
    Een deel van de mensen jn de zaal was snel klaar, die hadden een vis of een duikboot gezien (Holisten) en het andere deel was langer bezig met alle details na te tekenen (ik kan verschillende details nu nog benoemen. Een vierkant, gekanteld naar een ruitvorm, verdeeld in vier vlakken via de diagonalen. Met daarnaast, een driehoek verdeeld in twee vlakken. In welk vlakken er horizontale streepjes, stippen en waar verticaal was gearceerd, dat is te veel vervaagd voor deze serialist). Maar de ruitvorm met daarnaast een driehoek als staart en de stippen op de plaats van de ogen, zou je er globaal wel een vis in kunnen herkennen. Of een duikboot, er zat ook een soort antenne onderop en bovenop zaten wat strepen die je als periscoop zou kunnen benoemen. Maar dat is niet het plaatje natekenen als je vanuit de details gewend bent te denken en te observeren.
    En nu zeg je dat dat gewoon bij het autistische brein hoort.
    Ik krijg steeds meer het idee dat ik alle puzzelstukjes van de autisme puzzel allang heb ervaren of ontdekt, maar nu pas weet wat de puzzel voorstelt.
    Dankjewel Sylvia voor weer een logische plaatsing.

    • Dat is een prachtige illustratie inderdaad, van die verschillende breinen!
      Verschillende leerstijlen is helaas “uit”. Dat is heel erg jammer, want het zou inderdaad recht doen aan neurodiversiteit!

      Dat van die puzzel, dat gevoel had ik zelf ook: dat ik ‘m had opgelost (nou ja, voor een groot deel in ieder geval).

      • Breed me de bek niet los over onderwijsvernieuwingen. In plaats van fine-tunen van het bestaande model zijn er altijd van die schreeuwers dat het radicaal anders moet.
        Ik heb het gevoel dat we wel weer een beetje teruggaan in de golf, zodat er meer ruimte komt voor diversiteit.
        De moderne trend op dit moment is hybride leren (leer het maar vanuit de realiteit, dus echte opdrachten vanuit een klant buiten de school). Maar gelukkig komt er ook weer ruimte voor een geconstrueerde omgeving met simulaties en lessen, waar ik als docent me meer thuis in voel en waar een deel van de leerlingen zich ook prettiger voelt. Dus beide omgevingen aanbieden is de komende uitdaging. Goede coaching om studenten op de juiste plek te krijgen, is daarbij de achilleshiel.

      • Oh en nog even over het gevoel hebben dat je voor een groot deel de puzzel hebt opgelost.
        Dat maakt me wel nieuwsgierig naar je boek. Waarom heeft die dan de titel: Autisme is geen puzzel.?

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

 

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.