Praten over zelfmoord?

 

Het aantal geslaagde zelfmoorden neemt de laatste jaren in een angstwekkend tempo toe. Elke zelfmoord is er één te veel. Niet alleen zie je dat bij niet-geslaagde pogingen de betreffenden vaak erg blij zijn dat ze nog leven, maar elke zelfmoord laat een spoor van vernieling om zich heen na.
Ik kan er van meepraten: mijn broer, mijn moeder en mijn zus hebben zelfmoord gepleegd (in 1988, in 1997 en in 2003).

Er wordt erg weinig over zelfmoord gepraat, misschien mede vanuit het idee dat je het, door er over te praten, zou kunnen stimuleren. Is dat zo? Als er over praten wel positief kan zijn, hoe kun je er dan zo over praten dat mensen er daadwerkelijk iets aan hebben?

Ik heb hier veel onderzoek naar gedaan nadat ik was bijgekomen van de verschillende zelfmoorden in mijn familie. Dat bijkomen heeft heel veel jaren geduurd. Ik heb wat ik hier schrijf dan ook niet kunnen toepassen op mijn broer, moeder en zus, maar ik denk dat het voor de directe familie ook het allermoeilijkst is.

Hier ligt juist een taak voor mensen van buiten de directe familie.

De cijfers

Volgens het CBS hebben in 2013 1854 mensen zelfmoord gepleegd.

Het CBS hanteert alleen wat daadwerkelijk als zelfmoord is geregistreerd. René Diekstra laat overtuigend zien dat er veel meer zelfmoorden gepleegd worden dan alleen de geregistreerde zelfmoorden. Hij schat het op veel meer. Het zijn er (veel) meer dan officieel, bijvoorbeeld omdat eenzijdige verkeersongevallen nogal eens zelfmoord zijn en niet als zodanig worden geregistreerd, en hetzelfde geldt voor overdoses drugs.

Het is zelfs nog erger: wanneer iemand die een psychiatrische diagnose heeft zelfmoord pleegt, wordt dat niet geteld als zelfmoord, maar als “dood door psychiatrische stoornis”. Jaarlijks plegen een kleine 10.000 mensen met zo’n diagnose zelfmoord. Die behoren natuurlijk wel degelijk te worden meegeteld. Zie voor de cijfers dit artikel over zelfmoordcijfers. N.B. Iemand heeft het CBS om opheldering gevraagd. Het antwoord was: “Jaarlijks sterven er rond de 140.000 personen. In 2013 overleden er 10.459 personen aan psychische en gedragsstoornissen. Van deze 10.459 personen overleden er 8305 personen aan niet gespecificeerde dementie en nog eens 1134 aan vasculaire dementie.” Er blijven dus nog 1020 doden door psychische stoornissen over waarbij zelfmoord een rol zou kunnen spelen (bovenop de geregistreerde ruim 1800).

Hij stelt dat bovendien verstervingen eigenlijk opgeteld moeten worden bij het cijfer van plm 2000 waar je dan op komt. Ook als je verstervingen niet meerekent, is een aantal van meer dan 2000 zelfmoorden per jaar reëel, en is het onbegrijpelijk dat daar niets aan wordt gedaan.

Als jij iets zou willen doen om dat aantal naar beneden te brengen, zijn er veel maatregelen te bedenken waar je geen tot weinig invloed op hebt: zorgen voor bestaanszekerheid, minder stress op het werk of in een uitkering, banen, een veel toegankelijkere en betere geestelijke gezondheidszorg, dat zijn allemaal zaken die in de eerste plaats via de overheid bereikt moeten worden.

Maar zelf kunnen we misschien ook bijdragen aan het verminderen van het gevoel van wanhoop bij mensen die overwegen zelfmoord te plegen.

Taboe?

Is zelfmoord een taboe? Een taboe is misschien een groot woord, maar er wordt in ieder geval liever niet over gepraat. Dat heeft wat de media betreft een reden: wanneer er in de media gedetailleerde beschreven wordt hoe iemand zelfmoord heeft gepleegd, heeft dat soms een hoeveelheid ‘navolgers’ tot gevolg. Hetzelfde geldt voor de zelfmoord van een beroemd iemand, denk bijvoorbeeld aan Anthonie Kamerling.

Nabestaanden vinden het moeilijk om te vertellen wat hen is overkomen (dat weet ik uit ervaring), omdat het zo’n zwaar onderwerp is. De meeste mensen durven er met nabestaanden ook niet over te praten, heb ik gemerkt.

Voor mensen die met zelfmoordgedachten rondlopen is het bijna onmogelijk om iemand te vinden met wie ze er over kunnen praten. Toch is dat iets dat heel erg kan helpen.

Dat betekent dus dat iedereen in staat is om bij te dragen aan het verminderen van die afschuwelijke getallen. Het taboe moet verdwijnen.

Maar hoe praat je met iemand van wie je vermoedt dat hij of zij zelfmoord wil plegen?

Wat kun je beter niet zeggen?

Het lastige van praten over zelfmoord is dat een flink aantal reacties beslist niet helpen, en de zaak misschien juist verergeren.

“Kijk toch eens hoe goed je het hebt”

Een eerste opwelling, wanneer je merkt dat iemand dood wil, is vaak om iets te zeggen als “Je hebt het toch niet zo slecht?”, of woorden van soortgelijke strekking.

Het probleem daarvan is dat mensen die zelfmoord willen plegen echt wel weten dat ze het beter hebben dan andere mensen.  Ze ervaren dat als last, omdat ze zich ondanks hun relatief goede omstandigheden afschuwelijk voelen. Ze kunnen zich juist schuldig gaan voelen dat hun omstandigheden voor hen kennelijk niet goed genoeg zijn om zich gelukkig te voelen, en ze zullen zich nog wanhopiger gaan voelen. Vaak heeft het zich wanhopig voelen ook niets met materiële of andere omstandigheden te maken.

“Het is jouw keuze”

Sommige mensen zien zelfmoord als een vorm van euthanasie: een weloverwogen keuze. Als dat je idee is, kun je in de verleiding komen te melden dat het iemands eigen keuze is.

Wanneer iemand zo wanhopig is dat hij of zij uit het leven denkt te moeten stappen, is hij of zij niet in staat om weloverwogen beslissingen te maken. Wanneer iemand zelfmoord denkt te moeten plegen voelt hij of zij zich zo afschuwelijk dat de dood de enige oplossing lijkt. Maar er zijn eigenlijk altijd wel andere manieren om uit de ellende te komen.

“Er zijn zoveel betere oplossingen!”

Je zou dus kunnen denken dat je dat zou moeten aangeven, dat er andere mogelijkheden zijn om uit de ellende te komen.

Dat zal niet helpen, want de persoon tegenover voelt dat niet zo. Die voelt zich afschuwelijk, wanhopig, en ziet geen oplossingen meer. Als je meldt dat er wel een andere mogelijkheid is, zal de persoon met wie je in gesprek bent als conclusie trekken dat je geen flauw benul hebt hoe hij of zij zich voelt.

“Daar wil ik niets van horen”

Ook kan het zijn dat je het gevoel hebt dat er over praten het dichterbij brengt. Je kapt, misschien onbewust, het gesprek dan af. Het kan heel goed zijn dat het gewoon veel te moeilijk is voor je om over zoiets te praten.

Dat is goed te begrijpen, maar je laat iemand op zo’n moment wel in de steek, althans, zo voelt het voor degene die met je wil praten. Probeer je best te doen om toch een opening te bieden in zo’n gesprek.

En lees in ieder geval door, om te zien hoe je het zou kunnen aanpakken.

Hoe dan wel?

Er lijken alleen maar valkuilen te zijn, en toch kun je wel het een en ander doen.

Luister en stel vragen

Het belangrijkste: vraag aan iemand die somber is of hij of zij wel eens nadenkt over doodgaan. Laat merken dat je niet bang bent om daar over te praten.

Vraag, als iemand daar niet zelf mee komt, voorzichtig of hij of zij wel eens met de gedachte heeft gespeeld om dat zelf te doen.

Het is moeilijk om dit aan te horen zonder tegenwerpingen te maken of andere oplossingen aan te dragen. Bedenk: op deze manier kan iemand echt vertellen hoe hij of zij zich voelt, en dat hebben mensen nou eenmaal nodig. Vooral iemand die met zelfmoordneigingen rondloopt.

Kom dus niet met tegenwerpingen, maar luister. De meeste mensen die nadenken over zelfmoord hebben het gevoel dat ze niemand lastig kunnen vallen met zo’n zwaar en pijnlijk onderwerp: het is een bevrijding voor mensen wanneer blijkt dat er mensen zijn die bereid zijn om naar ze te luisteren.

Neem het verlangen serieus

Soms is het al voldoende dat iemand heeft willen luisteren.

Soms is dat niet voldoende. Wat dan?

Het is heel erg moeilijk; neem het verlangen serieus. Doe niet alsof het zo wel weer overgaat, en doe niet alsof er sowieso geen enkele sprake van kan zijn.

René Diekstra heeft een prachtig boek geschreven, ‘Je verdriet voorbij’, dat helaas niet meer nieuw in de boekhandel is te krijgen. Hij gaat in dat boek heel serieus in op het idee om uit het leven te stappen. Hij beschrijft een stappenplan dat je uit zou horen te voeren om zeker te weten of je wel echt dood wilt (het is tenslotte een beslissing waar je nooit meer op terug kunt komen).

Ik heb het boek helaas niet bij de hand. Ik kan de stappen dus alleen nog maar uit m’n geheugen weergeven.

  • Dit stappenplan kost heel veel tijd. Neem die tijd, want het gaat om de belangrijkste beslissing die je in je leven kunt nemen!
  • Zorg dat je van eventuele verslavingen af bent (ook alcohol!). Met een verslaving kun je geen goede beslissingen nemen die zo ingrijpend en onherroepelijk zijn. Het is duidelijk dat deze stap tijd kost, soms heel veel tijd zelfs.
  • Als je depressief bent: wacht tot je geen depressieve gedachten meer hebt. Dit kan een bijna onmogelijke stap lijken omdat het juist die depressie is die het leven zo ondraaglijk zwaar maakt. Toch is het nodig. Depressie is een ziekte die je gedachten overheerst, en vertroebelt dus je vermogen om beslissingen te nemen.
  • Zorg er voor dat je familie en vrienden en andere achterblijvers niet met je rommel blijven zitten. Die zullen al genoeg te verwerken hebben; daar kunnen ze het uitzoeken van je persoonlijke bezittingen niet bij gebruiken: ze zullen steeds aan jou worden herinnerd bij alles wat door hun handen gaat. Ruim alles op. Gooi weg wat voor niemand interessant lijkt. Geef spullen weg. Maak een testament waarin je alles dat over blijft netjes verdeelt, al dan niet keurig bij de notaris.
  • Ga bij al je vrienden en familieleden langs om afscheid te nemen, ook al denk je zelf dat ze niets meer met je te maken willen hebben. Vertel eerlijk aan iedereen wat je gaat doen. Neem op die manier afscheid. Dit is misschien de moeilijkste stap, maar bedenk dat alle mensen die je zou achterlaten hier recht op hebben.

Pas dan kan iemand een weloverwogen besluit nemen om een einde aan zijn of haar leven te maken. Het kan zijn dat iemand tijdens het doorlopen van deze stappen besluit om geen zelfmoord te plegen, maar houd de mogelijkheid open dat het besluit zo blijft.

Dan is het in ieder geval een weloverwogen besluit geweest.

In verreweg de meeste gevallen is het beste wat je kunt doen vragen en luisteren, en niet oordelen. Dat is het belangrijkst (en erg moeilijk).

Verwijs eventueel naar 0900-113

Doe dit niet direct, want dat voelt alsof je het gesprek niet aan wilt, maar je kunt in het gesprek aangeven dat iemand altijd met gespecialiseerde mensen kan praten via 0900-113. De mensen daar zullen niet in de valkuilen trappen die hierboven staan; ze zijn erg goed in luisteren.

Bedenk wel dat zelf echt luisteren veel en veel beter werkt dan een telefoonnummer!

18 gedachten over “Praten over zelfmoord?

  1. Niet zo lang geleden sprong mijn dierbare voor de trein. Elke dag word ik wakker vol ongeloof. Is dit echt gebeurd? Ik vraag me af hoe jullie uiteindelijk het leven weet konden oppakken want voor mij voelt dit als onmogelijk. Zonder hem leven voelt eigenlijk zelfs als verraad. Alle glans is er vanaf en wat heeft het voor zin zonder hem? Ik weet het, je moet ondanks alles positief denken, en ik houd van het leven, ondanks alles, dus blijven leven dat doe ik toch: maar de ideeën over leuke dingen doen en het genieten, dat lukt niet meer. Zonder hem is het overleven. De jaren uitzitten… Konden we maar terug in de tijd…

  2. Mijn vader heeft zelfdoding (zelfmoord vind ik teveel associatie met een misdaad hebben) gedaan toen ik net 19 was, ben nu 55. Het was de meest verdrietige ervaring in mijn leven tot nu. Het gemis maar ook; ik had zó erg met hem te doen. Dat hij in zo’n wanhoop en lijden heeft gezeten, dat hij geen andere uitweg meer zag dan deze. Heel bewust heeft hij het gedaan. Ergens vind ik het ook getuigen van een enorme moed. Ga het maar eens echt doen.. Ontroostbaar was ik en dat ben ik ergens nog steeds als ik er weer mee geconfronteerd word.
    Hoe de omgeving toen op mij reageerde (in 1979 was het) was achteraf vreselijk maar voelde ik nauwelijks, doordat het verdriet om mijn vader alles overstemde. Mijn vriendinnetje liet mij terstond in de steek. Mijn werkgever kwam op mijn 1ste werkdag 1 week na zijn overlijden met een ontslagbrief, of ik die even tekenen wou (heb ik, verslagen als ik al was, gedaan). Vrienden namen vrijwel direct afstand.
    De fout die ik gemaakt had was; eerlijk vertellen wat er gebeurt was. Thuis werd het verder de doofpot ingestopt.
    De eenzaamheid waar je dan in terechtkomt, is een eenzaamheid die je nooit echt meer kwijtraakt.
    Ik vermoed dat jij wel begrijpt wat ik bedoel.
    Praten over- of luisteren naar zelfdodingservaringen roepen denk ik veel eigen (doods)angst op bij mensen. Alsof het een besmettelijke ziekte is. En dat is helaas nog steeds zo. En misschien wel meer nog dan ooit in onze ‘het leven is geweldig en mag alleen maar leuk zijn’ maatschappij. Het is meer dan ooit in mijn ogen één ‘fakesucces’-wereld geworden in onze cultuur, waarin heel veel mensen steeds eenzamer zijn en worden. Vandaar dat het aantal zelfdodingen elk jaar weer stijgt.
    Het stille verdriet, de wanhoop, het psychisch ziek worden neemt hierdoor ook alleen maar toe.
    En maar blijven lachen als boeren en boerinnen met kiespijn met zijn allen. Tot ze zelf aan de beurt zijn.
    Bedankt voor je aandacht hiervoor.

    • Ik begrijp inderdaad heel goed wat je bedoelt (in mijn omgeving waren ook extreem onhartelijke reacties; die jij bent tegengekomen spannen wel de kroon…), en ik ben het eens met je analyse waar het door komt.
      Maar ik blijf proberen er voor te zorgen dat er gemakkelijker over kan worden gesproken!

  3. Beste Sylvia,
    ik begrijp nu de ingetogenheid van je/jullie site over motoren. Een pluim op je hoed. Een tijdje geleden heb je geschreven over het opnieuw op de motor stappen. Het betrof een hornet met het laatste motorblok, 2007. Ik hoop dat je een fijne geboorte tot doctor doormaakt. Het betreft een onderwerp over zelfvernieuwende software. Als je op mijn site kijkt zie je bijzondere software met daarbij Kalmanfiltering, correlatie, etc.. Dat zijn stukjes software/wiskunde/signaalverwerking die niet veranderen.
    Cheerio, Nico

  4. beste Sylvia, kijk eens op onderstaande link : (ter info)
    http://www.zorg-en-gezondheid.be/Cijfers/Sterftecijfers/Algemene-sterftecijfers/Sterftecijfers-per-leeftijd–sterfterisico-en-bevolkingspiramide/#risico
    ook ik heb het van dichtbij meegemaakt, kan ook bijna niet anders wanneer je de statistieken bekijkt, … ik kan er de vinger niet opleggen waarom, maar het is toch een duidelijke indicatie dat er iets grondig mis is, … maar dat er dan zo weinig aan gedaan wordt begrijp ik al helemaal niet, maar wie ben ik. Gr. W.

  5. Volgens het CBS 1854 personen in 2013, is het niemand opgevallen!!!!!!! dat deze cijfers pas op 8 dec 2014 bekend werden gemaakt? andere jaren telkens rond April/Mei.Vind dit vreemd temeer het aantal in 2013 flink blijkt te zijn gestegen moeten wij op de cijfers van 2014 ook wachten tot dec 2015? mevr Schippers?
    Het is nu half jan.2015 en er zijn alweer opvallend veel zelfmoorden reeds voorgevallen,waar gaat dit naar toe?
    Er is de laatste jaren een kaalslag gaande binnen de GGZ,mensen die nog niet ‘klaar’ zijn worden te vroeg weer naar huis gestuurd en mensen die dringend opgenomen moeten worden moeten het maar één keer in de maand het met een half uur’s gesprekje doen bij overwerkte psychiaters.
    Afdelingen moesten gesloten worden voor bijscholing was/is geen geld meer,wel werden miljoenen en nog eens miljoenen aan z.g. bezuinigings managers uitgegeven,met welk resultaat?
    Ook is de kwaliteit van de zorg HARD achteruit gegaan,als gebruiker van deze ‘zorg’kan ik helaas uit ervaring meepraten,ook het gehannes met het ziekenfonds en apotheek het is voor een psychiatrisch patient niet meer te trekken,met dank a/d POLITIEK.,die mijn inziens eindverantwoordelijk is v/d ontstane puinhoop.

    • Ernst heeft de cijfers daarover inderdaad geanalyseerd, en het is nog veel erger. De laatste jaren zijn behalve de zelfmoordcijfers ook de aantallen “overige psychiatrische aandoeningen” explosief gestegen als doodsoorzaak.
      De enige doodsoorzaak die ik naast zelfmoord kan bedenken bij “psychiatrische ziekten” is euthanasie, en dat wordt slechts heel mondjesmaat toegepast. Daar zitten dus voor het overgrote deel ook zelfmoorden bij. Er is daar sprake van vele duizenden doden per jaar.
      Ik zal een link plaatsen als hij daar een artikel over heeft geschreven.

  6. Beste Sylvia,
    Mijn moeder heeft ook zelfmoord gepleegd in 2006. Ik woonde toen al heel lang in het buitenland en heb het allemaal nicht van dichtbij gevolgd. Ik heb met dit feit niet echt een probleem, maar mijn naaste omgeving, schoonfamilie, wel. Mijn schoonbroers en schoonzussen hebben het gewoon doodgezwegen. Daar had ik het veel moeilijker mee. Het hoort allemaal bij het leven en niemand heeft het gemakkelijk. Maar er zijn blijkbaar mensen die het leven om een of ander reden echt niet aankunnen. Ik denk dat hier iets helemaal fout loopt in onze samenleving. Je moet er gezond, gelukkig en fris uitzien, best een fijne baan hebben en een gelukkig gezin. Indien dit niet zo is, doe je maar beter alsof en ga gewoon door, maak je best zelf ook nog wijs dat dit de beste oplossing is, tot dat je niet meer kan…..er zou meer begrip moeten zijn voor andere manieren van leven. Minder materialisme en meer inhoud in alles wat mensen doen. Beter zorgen voor mekaar en een gevoeligheid voor andere normen ontwikkelen.

    • Dank je voor je reactie Claudia!
      Het is inderdaad vaak zo dat verschillende familieleden heel verschillend reageren op een geval van zelfmoord. Sommigen willen er helemaal niet over praten, terwijl anderen daar juist wel behoefte aan hebben.
      Ik denk ook dat doodzwijgen op den duur voor iedereen problematisch is.
      En ik ben het volkomen met je eens dat er een hoge druk is op ‘succesvol, stralend, gelukkig’, terwijl eigenlijk niemand dat voortdurend is.

      • Er is zeker een groot taboe wat dit thema betreft. Voor mijzelf heb ik ondertussen de zelfmoord van mijn moeder kunnen aanvaarden, alhoewel ik niet weet hoe het zover heeft kunnen komen. Mijn vader heeft het niet zien aankomen, waarschijnlijk o.a. omdat hij er te dicht bij stond. Voor buitenstaanders is het zeker ook moeilijk om de juiste signalen op te vangen en op de juiste manier erop te reageren.
        In elk geval vertel ik nooit iemand wat mijn moeder overkomen is, enkel mijn allerbeste vrienden weten het, omdat de meeste mensen er vreemd op reageren, of zich ongemakkelijk voelen met zo een directe uitspraak.
        Ik vind het echt beindrukkend hoe je dit zo maar verteld in jouw blog. Zelf heb ik nooit de moeite gedaan om enig onderzoek in boeken of dergelijke te doen omtrent dit thema. De weinige familie en vrienden van mijn moeder heb ik er nooit over aangesproken, ook omdat ik al heel lang weg was van thuis en ze niet zo goed kende.
        Als je zoiets, zoals bij jouw, drie keer binnen je naaste familie overkomt, lijkt het mij echt een bijzonder zware ervaring te zijn, die je nooit meer loslaat.

Laat een antwoord achter aan Sylvia Stuurman Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

 

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.